Böyrəkləri düzgün işləmədikdə hemodializ insanları sağ saxlayır. Müalicə sağlam böyrəklərin etməli olduğu işi yerinə yetirir. Qan dövranından tullantıları, əlavə mayeləri və toksinləri süzür. Xəstələr seanslar zamanı xüsusi maşınla əlaqə saxlayırlar və qanları süni böyrək kimi fəaliyyət göstərən dialyzer adlanan bir şeydən keçir. Bu cihazın içərisində qanın içindən zərərli maddələri çıxarmaq üçün xüsusi filtrlər işləyir. Dövri hemodialyz olmadan xəstələr bədənlərində çoxlu maye, təhlükəli dərəcədə yüksək kalium səviyyəsi və zaman keçdikcə orqanları zəhərləyə biləcək tullantıların yığılması da daxil olmaqla ciddi sağlamlıq problemləri ilə üzləşərdilər.
Hemodializ və peritoneal dializ hər ikisi də böyrək çatışmazlığını müalicə edir, lakin olduqca fərqli şəkildə işləyir. Hemodializ xüsusi damar giriş nöqtələrinə ehtiyac duyur və orqanizmdən kənarda qanı təmizləmək üçün maşınlardan istifadə edir. Peritoneal dializ isə bədərimizin artıq sahib olduğu bir şeydən yararlanır — qarın divarı burada təbii süzgəc kimi işləyir. Bu proses kateter vasitəsilə təmizləyici məhlulun qarına yeridilməsini və sonra onun oradan çıxarılmasını nəzərdə tutur. Çoxum halda insanlar həftədə üç-dörd dəfə klinikalarda hemodializ olunurlar. Peritoneal dializ isə həqiqətən evdə hər gün edilə bilər ki, bu da xəstələrə gündəlik rejimlərində daha çox azadlıq verir. Lakin bu üsulun da öz riski var — bütün proses orqanizmin daxilində baş verdiyinə görə infeksiyaların qarşısının alınmasına xüsusi diqqət yetirilməlidir.
Böyrək funksiyası təhlükəli səviyyəyə enəndə həkimlər xəstəni xilas etmək üçün hemodializdən istifadə edirlər. Bu prosedur, adətən, arteriya və venalar arasında cərrahi yolla yaradılan fistullar vasitəsilə və ya böyük qan damarlarına yerləşdirilən müvəqqəti kateterlərlə başlayır. Bir dəfə yaradıldıqdan sonra qan plastik borular vasitəsilə bədəndən dializator adlanan xüsusi maşına doğru axır. Bu cihazın daxilində zərərli maddələr nazik membran təbəqəsi vasitəsilə qandan dializat adlanan təmizləyici məhlula keçir. Mürəkkəb təzyiq sensorları müalicə zamanı problemləri davamlı şəkildə izləyir və qan laxtalarının əmələ gəlməsi və ya birləşmələrin lövbər olması kimi hər hansı bir problem yaranarsa personalı xəbərdar edir. Təmizləndikdən sonra qan yenidən dövriyyəyə qayıdır və bu, adətən, üç ilə beş saat davam edən, müntəzəm dializ müalicəsi alan əksər xəstələr üçün çox yorucu olan prosesin sonunu ifadə edir.
Dializator əsasən maşının daxilində süni böyrək kimi işləyir. Daxilində hər birində çox kiçik deşiklər olan minlərlə kiçik boş liflər var. Bu kiçik deşiklər urea, kreatinin və artıq kaliumun dializ həllinə keçməsinə imkan verir, lakin vacib zülalların qanı tərk etməsinin qarşısını alır. Maşın həmçinin ultrafiltrasiya adlanan proses vasitəsilə əlavə mayeni çıxarır. Müasir avadanlıqlar bu çıxarmağı olduqca dəqiq nəzarət edə bilir və ümumiyyətlə saatda təxminən ±50 millilitr dəqiqliyi təmin edir. Birlikdə bu proseslər həftədə təxminən 120-dən 150 litrə qədər qan emal edir ki, bu da sağlam böyrəklərin bədənimizdə təbii olaraq yerinə yetirdiyi işə olduqca yaxındır.
Qan adətən dəqiqədə təxminən 300-dən 500 millilitrə qədər hərəkət edir ki, bu da toksinlərin effektiv şəkildə aradan qaldırılmasına kömək edir. Sistem daxilində laxtaların əmələ gəlməsini mane etmək üçün həkimlər heparin kimi antikoagulyantlardan istifadə edirlər. Bu dərmanlar infuziya nasosu adlanan xüsusi maşınlar vasitəsilə çox dəqiq nisbətlə təchiz olunur. Təyinatın miqdarı həddindən artıq az olduqda təhlükəli laxtalar yarana bilər, həddindən artıq çox olduqda isə qanaxma riski artır, buna görə də tibbi işçilər onu diqqətlə izləməlidirlər. Onlar təhlükəsizlik və effektivlik arasında bu zərif balansı tapmaq üçün aktivləşdirilmiş laxtalanma müddətini (ACT) ölçən testlərdən geniş istifadə edirlər. Eyni zamanda sensorlar müalicə boyu venoz təzyiq səviyyəsini davamlı şəkildə izləyir. Əgər bu rəqəmlər 250 mmHg-dən yuxarı çıxarsa, alarm birimdə dərhal səslənir və bu, terapiya sessiyaları zamanı damar girişinə bağlı ciddi problemlərə qarşı vacib bir müdafiə mexanizmi rolunu oynayır.
Xəstələrin hemodializ müalicəsinə başlamazdan əvvəl damar girişinin yaradılması lazımdır. Bu, dializ prosesi zamanı qanın düzgün axmasını təmin etdiyi üçün çox vacibdir. Ümumiyyətlə, bu girişin yaradılmasının üç fərqli yolu var. Birincisi, bir arteriyanı bir vena ilə birləşdirmək üçün cərrahi müdaxilə tələb edən AV fistuludur. Sonra sintetik boruların birləşdirmə üçün istifadə edildiyi AV protezləri var. Və nəhayət, boyun nahiyəsindəki venalara yerləşdirilən mərkəzi venoz kateterlər var, lakin bunlar adətən müvəqqəti həllərdir. Milli Böyrək Fondundan verilən tövsiyələrə əsasən, həkimlər uzunmüddətli ehtiyaclar üçün ümumiyyətlə protezlər və ya kateterlərlə müqayisədə daha uzun ömürlü olub infeksiya riski daha az olduğu üçün fistulları üstün tuturlar. Müalicəyə hazırlaşarkən tibb bacıları qan xətlərini dializ maşınına birləşdirməzdən əvvəl giriş nöqtəsini diqqətlə təmizləyir və sterilizasiya edir. Əksər hallarda bu bütün prosedur tamamlanması on beş dəqiqədən az vaxt alır.
Quraşdırma prosesindən sonra tibbi personal hər yarım saatda bir təzyiq, ürək döyüntüləri və mayenin bədəndən necə sürətlə çıxarıldığı kimi vital göstəriciləri yoxlayır. Bu günlərdə dializ avadanlıqlarının əksəriyyəti sistemin daxilində saxlanılan hər xəstəyə məxsus profilə uyğun olaraq dializat temperaturunu, elektrolit konsentrasiyalarını və ultrafiltrasiya parametrlərini avtomatik olaraq tənzimləyən ağıllı funksiyalara malikdir. Xəstələr müalicə zamanı tez-tez rast gəlinən qan təzyiqinin kəskin enməsi ilə qarşılaşdıqda, maşınlar təhlükəni bildirmək üçün səs verir və bu da tibb bacılarının diqqətini cəlb edir. Bacılar isə vəziyyətin sabitləşməsi üçün maye çıxarma prosesini yavaşlatmağa çalışır.
Hemodializ olan insanların əksəriyyəti adətən həftədə üç dəfə gedir, hər bir prosedur qalan böyrək funksiyasından asılı olaraq 3-dən 5 saatadək davam edir. Keçən il aparılan tədqiqatlar nümayiş etdirir ki, təxminən ondan doqquz xəstə müalicədən sonra yorğun hiss edir və təxminən üçdə ikisi yaxşıya çıxmayan əzələ kramplarına dözür. Bu ümumi yan təsirlər adətən şəxsiyyətə uyğun olaraq dializ məhlulundakı natrium səviyyəsinin tənzimlənməsi ilə aradan qaldırılır. Tövsiyə olunan cədvələ əməl etmək, təyin olunmuş vaxtlarda gecikmələr baş verdikdə və ya seanslar qaçıldıqda toksinlərin orqanizmdən çıxarılması effektivliyini təxminən 37 faiz artırır. Bir çox insan bu uzun seanslar zamanı kitab oxuyaraq, televizor izləyərək və ya sadəcə uykuya getməklə vaxt keçirir. Klinikalar artıq isti örtük və fərqli bədən tiplərinə uyğun tənzimlənə bilən oturacaqlar təklif etməyə başlayıb ki, bu da belə belə çətin təcrübəni bir az daha dözümlü hala gətirir.
Yeni texnologiyalar hemodializ aparatlarının indi 30 funtdan az çəkilməsini mümkün etmişdir, beləliklə xəstələr hər dəfə klinikalara getmək əvəzinə, 4-6 saatlıq prosedurlarını evdə keçirə bilirlər. 2025-ci ilin bazar analitikası göstərir ki, bu portativ cihazlardan istifadə edən xəstələr klinikalara ziyarət tezliyini təxminən 60% azaltmışlar. Bu cihazlar albümin sızmasının real vaxtda aşkarlanmasını təmin edən təhlükəsizlik sistemləri kimi texnologiyalarla təchiz edilib. Yaş keyfiyyəti göstəricilərinə baxdıqda, mərkəzlərdə müalicə alanlara nisbətən evdə dializ edənlər təxminən 47% yüksək bal toplayır. Xəstələrin əksəriyyəti müalicə zamanı iş qrafiklərini saxlaya və ailə gündəlik rejimlərində davam edə biləcəkləri üçün minnətdarlıq bildirir ki, bu da onların gündəlik həyatında böyük fərq yaradır.
Ən son hemodializ texnologiyaları, təzyiqin təhlükəli düşməsini riski olan xəstələrin təxminən səkkizdə beşində azaldan ultrafiltrasiya sürətini real vaxtda tənzimləyən ağıllı alqoritmlərdən istifadə etməyə başlayır. Keçən il keçirilən bəzi erkən testlərdə, elektriklə yüklənmiş qurğularla birgə işləyən qan təzyiqi cihazları elektrolit səviyyələrini izləmək üçün süni intellektlə birləşdirildi və köhnə üsullarla müqayisədə xəstəxanada keçirilən müddətin təxminən üçdə biri qədər azaldığı müşahidə edildi. Həkimlər indi urea səviyyəsi və qan damarlarındakı təzyiq kimi göstəriciləri izləyən real vaxt rejimində ekranlardan istifadə edərək hər bir xəstəyə fərdi olaraq uyğunlaşdırılmış müalicə təyin edə bilirlər, universal protokollardan imtina edərək daha dəqiq nəticələr əldə edirlər.
Alimlər qanı xüsusi qrafin oksid membranlarından istifadə edərək üç tam gün ərzində davamlı olaraq təmizləyə bilən yeni 5 funtlıq daşınar süni böyrək prototipi üzərində sınaqlara başlayıblar. Ənənəvi dializ maşınlarının əldə etdiyi nəticələrlə müqayisədə, toksinlərin təxminən 90 faizinin aradan qaldırılması kimi erkən nəticələr ümidvericidir. Bioinşaatçıların insan kök hüceyrələrindən podositlərə çevrilmiş və öz böyrəklərimizin qanı təbii şəkildə necə təmizlədiyini təqlid etməyə kömək edən filtrlər hazırlaması ilə bağlı başqa bir maraqlı inkişaf var. Sahedəki əksər ekspertlər hər şey yaxşı gedərsə, ilk daşınar versiyanın 2026-cı ilin sonunda, hətta daha əvvəl FDA tərəfindən təsdiqlənəcəyini düşünürlər. Belə halda, xəstələr saatlarla xəstəxana maşınlarına bağlanmaq əvəzinə terapiyalarını istədikləri yerdə keçirə biləcəkləri üçün dializ tələb edən xəstələr üçün bu böyük bir dəyişiklik olardı.
Əgər bu işbirliği, biznes işbirliyi və ya sənayə mübadiləsi olsun.
EN
Son Xəbərlər